ANKSIOZNOST

Anksioznost se najbolje može opisati kao doživljaj strepnje ili tjeskobe.  Anskioznost treba razlikovati od straha koji se javlja kada u našoj okolini postoji realna i stvarna opasnost u sadašnjosti. Za razliku od straha, anksioznost je najčešće u vezi sa zamišljenim dogođajem u budućnosti. 

Svi ljudi osjećaju anksioznost. Najčešće je osjetimo prije nekih bitnih događaja, npr. prije polaganja ispita, prije ljubavnog sastanka ili prije javnog nastupa. Takva anksioznost nije klinička anksioznost i ne predstavlja poremećaj u funkcionisanju nego je dio zdravog, nasljieđenog evolucionog sistema „borbe ili bijega“ (fight or flight) ili „alarmnog sistema“ koji je našim precima služio za preživljavanje u sredini koja je realno opasna i nepredvidiva. Danas je naša okolina mnogo sigurnija, život nam nije svakodnevno ugrožen ali je „alarmni sistem“ anksioznosti i dalje vrlo aktivan i ponekad nam stvara problem jer naš mozak ne razlikuje stvarnu opasnost (neko nam prijeti da će nas povrijediti) i zamišljenu opasnost u našoj glavi (moglo bi se nakada u budućnosti desiti da me neko povrijedi). Naš mozak u oba slučaja aktivira odbrambene sisteme i mi tada na tjelesnom nivou doživljavamo simptome anksioznosti:

• Ubrzano disanje
• Lupanje srca
• Znojenje dlanova
• Poremećaj u radu organa za varenje
• Vrtoglavica
• Osjećaj nemoći u ekstremitetima ( tkz. gumene noge i ruke)
• Trnci
• Poteškoće sa pamćenjem i koncentracijom

Gore navedeni simpotmi su očekivani i normalni  jer mi prirodno, u svakodnevnom životu, osjećamo anksioznost kada smo suočeni sa prijetnjom, opasnošću ili kada smo pod stresom. Ipak, ako je anksioznost intenzivna i preplavljujuća, te ako se javlja često i značajno utiče na cjelokupno funkcionisanje i kvalitet života, onda govorimo o poremećajima anksioznosti. Poremećaji anksioznosti se obično razvijaju u periodu adolescencije ili u ranom odraslom periodu, ali se mogu razviti i u drugim životnim razdobljima posebno u vezi sa nekim naročito stresnim ili uznemirujućim događajem. Ljudi koj pate od ovih poremećaja su često uznemireni i obeshrabreni, pa se uz anksioznost  može javiti i depresija zbog anksioznosti.

Ove poremećaje kategorišemo na :

• Generalizovani anksiozni poremećaj (GAK)

Najznačajnija karakteristika ovog poremećaja je pretjerana,  nerealistična i hronična zabrinutost koja traje 6 mjeseci ili duže. Pored hronične zabrinutosti, ljudi doživljavaju i drhtanje, grčenje mišića, nesanicu, napetost u abdominalnom predjelu, vrtoglavicu, povećanu iritabilnost i sl.

• Opsesivno – kompulsivni poremećaj (OKP)

Osobe koje pate od ovog porenećaja imaju uporne, ponavljajuće opsesije ili misli koja izazivaju  preplavljujuću anksioznost. Ove opsesije su najčešće u vezi sa strahom od infekcije ili razboljevanja ili sa strahom od vlastitog neprimjerenog, agresivnog ponašanja. Sa opsesivnim mislima se mogu javiti i kompulzije, odnosno ponavljajuće stereotipne radnje i ponašanja koja umanjuju anksioznost. Na primjer, ljudi koji se boje infekcije često imaju kompulzije u vezi sa održavanjem higijene (repetativno pranje ruku, dezinfekcija površina i sl.).

• Panični poremećaj sa ili bez agorafobije

Panični poremećaj karakterišu napadi panike koji se javljaju iznenada i bez očiglednog razloga.  Simptomi napada panike su lupanje srca, nelagoda, bol ili težina u grudima, znojenje, drhtanje, osjećaj vrućine ili trnci po dijelovima tijela, suha usta, doživljaj gušenja, doživljaj nestvarnosti, teškoće sa koncentracijom i pažnjom, te izrazitim strahom od smrti, gubitka kontrole ili „gubljenja razuma“. Panični poremećaj može biti povezan sa agorafobijom ili strahom od javnih mjesta. Ljudi se obično boje da će doživjeti napad panike i izgubiti kontrolu na javnom mjestu, te obična takva mjesta izbjegavaju. Ovaj strah je ponekad toliko intenzivan da ljudi ne mogu da napuste svoje domove, ne mogu da idu na posao ili da učestvuju u svakodnevnim socijalnim i porodičnim aktivnostima.

• Posttraumatski stresni poremećaj (PTSP)

Posttraumatski stresni poremećaj se javlja kod ljudi koji su preživjeli traumatski događaj kao što je seksualno ili fizičko zlostavljanje, smrt druge osobe ili prirodna katastrofa. Simptomi PTSP-a su: „oživljavanje” traumatskog događaja („flešbek” ili noćna mora), izbjegavajuće ponašanje (izbjegavanje mjesta povezanih sa traumom), te emocionalno udaljavanje od drugih i psihološka uznemirenost (poremećaji spavanja, iritabilnost i slaba koncentracija).

• Poremećaj socijalne anksioznosti

Socijalna anksioznost karakteriše pretjeran strah od procjene drugih ljudi. Ljudi koje pate od ovog poremećaja često izbjegavaju socijalne interakcije, a kada se nađu u stresnoj situaciji osjećaju znojenje, drhtanje, ubrzano disanje, gubitak koncentracije itd.

• Specifične fobije

Specifične fobije su u vezi sa nekim specifičnim objektom fobije pa se tako javlja strah od visine, dubine, insekata, određenih životinja, zatvorenog prostora itd. Ljudi koji pate od specifičnih fobija svoj strah prepoznaju kao iracionalan, ali ne mogu da ga kontrolišu što najčešće vodi u izbjegavajuća ponašanja koja ometaju svakodnevno funkcionisanje.

Poremećaji anksioznosti se uspješno tretiraju kontinuiranim psihoterpijskim radom koji uključuje posvećenost klijenta i teraputa.

DEPRESIJA

Depresija je emocionalno stanje koje utiče na ponašanje, mišljenje i emocije pojedinca ali i njegove porodice i socijalne sredine.  Za depresiju je karakteristična „mračna trijada“ odnosno negativno mišljenje o sebi, drugima i o svijetu. Najčešće se javlja u srednjim godinama,  ali se može javiti i ranije, u adolescenciji. Uzroci depresije mogu biti biološke ili socijalne prirode. Najčešće se smatra da se neke osobe rađaju sa predispozicijom za razvoj depresije, a da su sredinski faktori okidači da se depresija javi. Bitno je napomenuti da se depresija uspješno tretira psihoterapijom ili kombinacijom medikamenata i psihoterapije.

Depresiju treba razlikovati od tuge i tugovanja. Tuga se prirodno javlja nakon gubitka nekoga ili nečega vrijednog (ozbiljna bolest, smrt u porodici, gubitak posla ili razvod), traje određeno vrijeme i spontano nestaje sama. Ipak, ovakvi događaji i period tugovanja mogu biti okidači, pa ako tuga i potištenost traju više od dvije sedmice, vjerovatno je riječ o početku depresivnog stanja.  Za razliku od tuge koja spontano prolazi i ne ostavlja značajne posljedice, netretirana depresija i depresivne epizode mogu imati značajan negativan uticaj na cjelokupni život osobe, uključujući lično, poslovno, porodično i socijalno funkcionisanje, kao i na funkcionisanje ljudih koji su vam bliski. Zato se u tretmanu depresije preporučuje simultani tretman članova porodice. Podrška porodice i socijalana podrška su krucijalni u tretmanu, pa se preporučuje i simultani tretman porodice kako bi depresivnoj osobi omogućila pomoć i okruženje u kome se može opraviti, kao i kako bi i oni sami prevazišli teškoće sa kojima se susreću.

Depresija, takođe, postaje globalni društveni problem jer najčešće pogađa radno sposobnu populaciju kod koje dolazi do značajnog smanjenja radne sposobnosti, što ima značajan uticaj na ekonomiju.

Depresija nije uniformni sindrom, pa samim tim depresija i depresivne epizode ne izgledaju isto kod svih ljudi.  Simptomi karakteristični za depresiju su:

• uporno tužno raspoloženje
• gubitak zadovoljstva ili interesa za aktivnosti u kojima se prije uživalo
• promjene u apetitu ili težini
• teškoće u spavanju ili pretjerano spavanje
• fizička usporenost ili agitiranost
• gubitak energije
• doživljaj manje vrijednosti
• osjećanje krivice
• teškoće u razmišljanju i koncentraciji
• doživljaj beznađa, te ponavaljajuće misli o smrti i samoubistvu

Za tretman je posebno značajno napraviti distinkciju između majorne i minorne depresije. Majrona depresija traje značajno duže (preko godinu dana), a kod klijenata se mogu javiti psihotični simptomi. Često ovakvi klijenti kažu da su depresivni otkad znaju za sebe jer im se stvarno tako i čini. Ovakve depresije su najčešće biloškog porijekla i najbolje reaguju na farmakološku terapiju kao i na kombinaciju farmakološke i psihoterapije. Sa druge strane, kod minirne depresije, kada je očuvan misaoni proces, psihoterpija daja najbolje rezultate.

Kognitivno-bijehvioralna psihoterpija se smatra terpijom izbora za depresivna stanja jer upravo djeluje na kognitivne procese koji su ključni u nastanku i održavanju depresije.